Steentijd

In de oude steentijd kon het hier in ons land ijskoud zijn. Soms was ons land zelfs bedekt met ijs. We noemen dat een ijstijd. Er leefden hier mammoeten en rendieren. Ze maakten lange tochten op zoek naar eten. Ook de mensen maakten lange tochten naar plekken waar deze dieren langskwamen.

Toen het na de ijstijd warmer werd, groeide ons land vol met bossen. De rendieren trokken weg naar koudere streken. Zij maakten plaats voor andere dieren. In de bossen was allerlei voedsel te vinden dat de mensen verzamelden. Deze periode noemen we de midden steentijd.

Op een dag kwamen er boeren in ons land wonen. In plaats van op dieren te jagen, had men dieren getemd. Zo hadden ze vlees, huiden en melk altijd bij de hand. De boeren gingen op een vaste plek wonen, in grote huizen. Dit is de nieuwe steentijd. De informatie die je hieronder vindt, gaat vooral over het einde van de midden steentijd en over de nieuwe steentijd.

Jagers/verzamelaars

Een jager

In ons land hebben archeologen veel opgravingen gedaan om meer te ontdekken over de prehistorie. De archeologen vinden vaak bij riviertjes resten houtskool en ook voorwerpen van steen en botten. We weten hierdoor dat op zulke plaatsen mensen hebben gewoond. Waarschijnlijk in tenten of hutten. Het waren jagers. Deze jagers leefden in familiegroepen van soms 10, 20 of 30 volwassenen en kinderen.

Een keer in het jaar kwamen deze kleine familiegroepen in grotere groepen bij elkaar. Samen konden dat soms wel 300 mensen zijn. Ze hoorden bij dezelfde stam. Ze spraken allemaal dezelfde taal. Als er eten nodig was, gingen de mannen op jacht, maar de vrouwen en kinderen zorgden voor het meeste eten. Zij gingen iedere dag op zoek naar voedsel in de bossen. In de herfst zochten ze wilde vruchten en in het voorjaar bladgroenten en knollen.

Kinderen

Kinderen moesten meehelpen met het zoeken van eten, maar ze hebben vast en zeker ook gespeeld. Er zijn kleine pijlen en boogjes gevonden, waarmee kinderen jachtspelletjes speelden. Misschien hebben ze ook wel met steentjes gespeeld, of gevoetbald met de opgeblazen blaas van een geslacht dier.

Gereedschap en wapens

De mensen gebruikten vuursteen, hout, dierenbotten en huiden om werktuigen te maken. In het begin zag het gereedschap er eenvoudig uit. Later is men botten en steen heel precies gaan bewerken en slaagden men erin om fijne speerpunten te maken. Ze gingen naalden maken om lappen leer aan elkaar te naaien en men ontdekte in die tijd de pijl en boog.

Een vuurplaats

Een vuurplaats was een belangrijke plek bij elke hut. 's Avonds kwamen de mensen uit de groep daar bijeen om te eten. 's Nachts zorgde het vuur ervoor dat de dieren op afstand bleven. Het was er veilig, de mensen konden zich lekker warmen en ze luisterden naar de verhalen die ze elkaar vertelden.

Tovenaars

De meeste groepen mensen hadden een wijze man of vrouw. Dit was een soort priester of tovenaar. We noemen hem of haar een 'sjamaan'. Deze sjamaan kende alle verhalen van de stam. Hij wist hoe je met de geesten om moest gaan: voor welke geesten je moest oppassen en welke je hielpen. Voor de jacht moesten de geesten die in de dieren woonden vriendelijk gestemd worden. Hij hielp de mensen ook als er iemand plechtig begraven moest worden. En wat heel belangrijk was: de sjamaan had vaak veel verstand van kruiden tegen ziekte of pijn.

Boeren

Ongeveer 7000 jaar geleden kwamen in ons land de eerste boeren wonen. Dat was een grote verandering.  Zo'n boerenbedrijf was een geweldige uitvinding. De boeren waren niet  afhankelijk van wat er in de natuur te vinden was.

De boeren hadden ontdekt dat je zelf bijvoorbeeld graan kon zaaien en dat je dieren kon temmen. Ze hoefden geen lange tochten meer te maken of op jacht te gaan. Ze hielden de dieren aan huis en namen de natuur in bezit: het werd hun grond, hun gewas en hun vee. De mensen bleven voortaan op één plek wonen.

Boerendorpen

Ossen

Omdat de boeren op een vaste plaats bleven, werd het ook belangrijk om grote, stevige huizen te bouwen. Daarin konden ze ook voorraden voedsel voor de winter bewaren. Ze gingen ook met grotere groepen samenleven. Hierdoor waren er steeds meer huizen nodig en ontstonden de eerste kleine dorpen.

Nieuwe uitvindingen

Door de boeren werden veel nieuwe dingen uitgevonden, zoals bijlen om bomen mee om te hakken en potten om voedsel in te bewaren. Ze gingen ook hun eigen kleding weven. De jagers gingen eerst door met jagen. Maar langzaam gingen zij hun manier van leven toch veranderen.

Behalve het jagen op dieren, begonnen ze de dieren ook te gebruiken. Ze gingen nog steeds op zoek naar planten en naar knollen die in het wild groeiden, maar ze leerden van de boeren ook dat je bijvoorbeeld graankorrels in potten kon bewaren en zelf kon zaaien. Zo werden jagers en verzamelaars stapje voor stapje boeren.

Volwassen

Mensen in de prehistorie werden waarschijnlijk veel minder oud dan nu. Ze hadden natuurlijk hun kruiden tegen ziekten en koorts, maar er waren ook ziekten waartegen ze niks konden doen. Aan een verkoudheid of een blindedarm- ontsteking kon je in die tijd overlijden. De mensen werden minder oud dan nu, maar hun volwassen leven begon ook eerder.

Meisjes van 14 jaar vond men oud genoeg om te trouwen en kinderen te krijgen. Jongens, als ze eenmaal de baard in de keel kregen, werden als volwassen man gezien. Ze moesten dat wel bewijzen. Onder leiding van de sjamaan voerden ze moeilijke opdrachten uit. Ze leerden bijvoorbeeld hoe het was om een paar dagen en nachten alleen in het bos te blijven en daar voor zich zelf te zorgen.

Wist je dat?

• In Nederland hebben verschillende groepen boeren gewoond. We hebben ze een naam gegeven, die soms te maken heeft met de potten die ze maakten. De eerste boeren noemen we de Bandkeramiekers. Keramiek betekent aardewerk. De versiering op het aardewerk is er in stroken, of banden op gemaakt. Vandaar de naam Bandkeramiekers. We kennen ook de Trechterbekermensen. De hals van hun potten lijkt een beetje op een trechter. Later kwamen de Klokbekermensen. Hun potten lijken op een omgekeerde kerkklok.
• Trechtbekermensen noemen we ook wel Hunebedbouwers. Hunebedden maakte men van zwerfkeien. In deze hunebedden werden de doden van het dorp begraven. Men gaf de doden ook geschenken mee zoals wapens, sieraden en voedsel.
• In Frankrijk en Spanje zijn grotten gevonden waar tekeningen en kleurige schilderingen van met name dieren prachtig bewaard zijn gebleven. Kleur vond men vroeger bijvoorbeeld in de aarde. Misschien mengde men de kleuren met dierenvet, of met water. Met stukjes mos of met takjes werden de vormen getekend. Een andere theorie is dat de gekleurde poeder door een holle mergpijp op de natgemaakte wand werd geblazen of gespuugd.
• HOOFDSTUK 4

• De piramidebouwers

  Ongeveer 5000 jaar geleden werden de eerste piramides gebouwd door de oude Egyptenaren. Het waren enorme bouwwerken waar vaak wel meer dan 30 jaar aan gebouwd werd. Hoe deden de Egyptenaren dat? Hoe werden die stenen naar boven gebracht? Hadden ze al hijskranen?

  Cultuur

  De cultuur van het oude Egypte is omstreeks 3000 v. Chr. langs de rivier de Nijl in Noord-Afrika ontstaan. Het was één van de eerste hoog ontwikkelde culturen. Tot 500 v. Chr. bleef het Egyptische rijk bestaan. Toen werd het veroverd door de Perzen.

  Hiëroglyfen

  

  Hiëroglyfen

  Omdat het ongeveer 5000 jaar geleden is dat de Egyptische cultuur ontstond, hebben we nog veel vragen over toen. Deze vragen kunnen niet makkelijk beantwoord worden. Er zijn nog wel wat dingen uit die tijd bewaard gebleven, zoals gereedschap, schilderingen en beeldjes. Ook hebben de Egyptenaren hun geschiedenis zelf opgeschreven. Dit deden zij in hiëroglyfen. Een schrift dat we lange tijd niet konden lezen en begrijpen.

  De steen van Rosette

  

  Steen van Rosette

  In 1799 werd er echter een bijzondere steen ontdekt bij de plaats Rosette. Op deze steen staat een tekst in drie talen: in de oude Griekse taal, een oude Egyptische taal en in Egyptische hiëroglyfen. Het Grieks konden we wel lezen! Door de teksten precies met elkaar te vergelijken, kon het hiëroglyfenschrift uiteindelijk ontcijferd worden.

  Farao

  

  piramide

  Hierdoor kwamen we erachter waar piramides voor dienden. Het waren huizen van de overleden koningen van Egypte, farao's genoemd. De farao stond aan de top van de bevolking in het oude Egypte. Onder hem bevonden zich belangrijke priesters, ambtenaren en mannen van adel. Daaronder kwamen de schrijvers en gewone priesters. In de volgende laag zaten de mensen die het handwerk deden. En daarna kwam de grootste laag: de boeren en de slaven.

  Piramides

  

  piramide

  De farao werd door de mensen vereerd als een god en daarom werd er als graf voor hem een groot bouwwerk neergezet, de beroemde piramide. De oude Egyptenaren geloofden namelijk dat ze na hun dood verder zouden leven in het hiernamaals. Het was dan ook van belang dat het graf stevig zou zijn, want dit zou het huis zijn van de dode.

  De bouw

  De bouw van een piramide kon wel 30 jaar duren. Vaak begon de bouw van het graf voor de farao dus direct nadat hij aan de macht was gekomen. Dan kon het graf misschien op tijd klaar zijn, dus voordat hij dood ging. Er werkten soms wel 100.000 mensen aan mee. Dit waren arbeiders die het een grote eer vonden om dit werk te mogen doen. Dus geen slaven, zoals men lange tijd heeft gedacht. Maar het werken bij de bouw van de piramide was soms zo zwaar, dat sommige arbeiders zich na 35 jaar letterlijk dood werkten.

  De plaats van de piramide

  De piramide moest in het westen staan, want daar gaat de zon onder. En als de zon daar dood ging, dan moesten de doden daar ook begraven worden. Verder moest het in de buurt van de Nijl zijn. De stenen uit het gebergte moesten namelijk over de Nijl worden aangevoerd. En natuurlijk moest het in de buurt van de woonplaats van de farao zijn. Dan kon hij zo af en toe eens komen kijken hoe het ging met de bouw van zijn graf.

  Hijsen zonder kranen

  De steenblokken werden uit de rotsen gehakt. De meeste stenen wogen wel 2500 kilo. Op elk steenblok werd met okerkleurige verf geschreven voor welk deel van de piramide de steen bestemd was. Als de steen uitgehakt was, trokken de arbeiders de steen met een soort slee en een touw naar de bouwplaats van de piramide. Dan moest de steen nog omhoog. Er werden enorme werkhellingen van zand, hout en specie aangelegd. Hoe dat precies gebeurde, weten we niet. Er zijn meer mogelijkheden:
  1. Eén helling aan één van de vier zijden, of
  2. Een helling die schuin omhoog langs alle vier de zijkanten naar boven slingerde. En met behulp van hefbomen werd de steen dan uiteindelijk op zijn plaats gezet.

  De begrafenis

  

  sphinx

  Zo werd er in 20 jaar tijd een piramide gebouwd, een graf voor de farao, die na zijn dood hetzelfde leven moest kunnen leiden als tijdens zijn leven. Daarom kreeg de dode ook nog allerlei voorwerpen mee in zijn grafkamer. Deze zou hij nodig hebben om verder te kunnen leven na zijn dood. Meubels, eten, drinken, kleding, beelden, wapens enzovoort. De wanden van zijn grafkamer werden ook prachtig beschilderd.

  Mummies

  

  canoop

  

  Mummie

  Het lichaam van de farao mocht niet vergaan. Daarom maakten priesters een mummie van hem. De hersenen en ingewanden werden uit zijn lichaam gehaald. Die stopten ze in vier potten, de canopen, die ook in de grafkamer kwamen te staan. Het lijk behandelden ze daarna met natron, een mengsel van zout, soda en andere stoffen. Op die manier werd het vlees gezouten en gedroogd. Tenslotte vulden ze de buik op met proppen linnen en kruiden en wikkelden het lichaam in linnen zwachtels. Hierna werd de mummie in een houten kist gedaan die per boot naar de piramide werd vervoerd. Daar werd de mummie in zijn graf, de sarcofaag, gelegd. De priesters sloten het graf en de grafkamer en niemand mocht de deuren ooit weer open doen. Dat is niet helemaal gelukt. Veel graven zijn toch opengemaakt en leeggeroofd.

  Wist je dat?

   

  • Het oppervlak van de basis van de grote piramide van Cheops (230 x 230 m = 52.900 m²) is net zo groot als dat van acht voetbalvelden bij elkaar.
  • Piramidebouwers probeerden dieven in verwarring te brengen door aan het eind van een gang een groot rotsblok te plaatsen en dat te pleisteren. Waren dieven eenmaal door het pleister heen gebroken dan kwamen ze bij het steen en was het de bedoeling dat ze hun werk opgaven. De echte weg naar het graf liep dan vaak via een geheime deur in het plafond. Toch heeft dat niet veel geholpen, want veel grafrovers hakten gewoon om zo'n obstakel heen, omdat de zijwanden van de gangen van zacht kalksteen waren gemaakt.
  • Er gaan geruchten dat piramides over magische krachten beschikken. Het verhaal gaat dat Napoleon Bonaparte, leider van Frankrijk en veroveraar van Europa, in 1799 Egypte bezocht. Hij bewonderde de piramide van Cheops samen met een gids. Opeens vroeg Napoleon of de gids hem alleen wilde laten. Na lange tijd kwam hij naar buiten, hij was bleek en hij trilde. De gids vroeg hem of het wel ging, maar Napoleon zei alleen maar 'praat hier met niemand over'. Later vertelde Napoleon zelf dat hij iets ongelofelijks had meegemaakt in die piramide. Hij had een beeld gezien van zijn eigen toekomst. Maar wat precies, dat heeft hij nooit verteld, omdat hij bang was dat niemand hem zou geloven.
  • De farao gaf zijn piramidebouwers als krachtvoedsel uien.